هنر در فضای عمومی؛
هنر مداخله‌گر

یادداشت سردبیر

آنچه عموما به عنوان مداخلات هنری شهری در نظر گرفته می‌شود را می‌توان ذیل به چالش کشیدن، استفاده‌ی کاربردی از فضای شهری و یا برهم زدن یا مختل کردن روابط انضباط یافته و یکنواخت اجتماعی در عرصه‌ی زندگی عمومی فهمید. مظاهر مداخله‌ی هنری در فضای شهری متنوع است و طیف گسترده‌ای از ساخت و سازهای بی‌دوام، چیدمان‌ها و مجموعه‌های خودجوش تا اجراهای غیرعادی و گاه بداهه‌ای است که «هنجارهای» سازمان‌یافته‌ی شهر را به چالش می‌کشند. هنرمندان (به ویژه هنرمندان خیابانی، کالکتیو‌های هنری، اجراگران و…) روش‌های گسترده‌ای را برای تصاحب، بازاندیشی و یا اصلاح مجدد جنبه‌های محیط شهری پیشنهاد می‌کنند. از این نظر، مداخلات هنری شهری را می‌توان عاملی برای بازبینی، تامل مجدد و تغییر دانست، می‌توان نابجایی‌های هوشمندانه آن را عامل مقاومت، شک و یا خرابکاری در برابر درك محسوس، ثابت و شناخته شده در فضاهای عمومی دید، و یا آن را کنشی معطوف به احقاق «حق به شهر»فهمید. اگرچه اغلب این آثار به صورت پنهانی به‌وجود می‌آیند و در نتیجه‌ی آن، زودگذر و کوتاه‌مدت هستند، اما می‌توانند به شدت تاثیرگذار و تحریک‌آمیز باشند. این روش‌ها الگوهایی چون جریان و روند، مرز و تحت نظارت بودن، آزادی، میل به تغییر و… را مورد سوال قرار داده،‌ به چالش کشیده و یا بازبینی می‌کنند.

در سال ۱۳۸۱ سیا ارمجانی در موزه‌ی هنرهای معاصر تهران در سخنرانی‌خود به هنر عمومی پرداخت. در همان سال‌ها هنرمندان دیگری نیز شروع به رفتن میان مردم و ارتباط برقرار کردن با عموم می‌کردند. هرچند نمی‌توان حرکت‌های پیش‌تر از آن زمان را که توسط افرادی همچون کامران کاتوزیان در نمایشگاه‌ نقاشی خیابانی سال ۱۳۴۴ و نمایشگاه‌های پوستر‌های انقلاب که توسط امیر اثباتی در سال ۱۳۵۷ در بیرون دانشگاه نمایش داده می‌شد و … را نادیده گرفت، با این حال از این پس موج ملموستری را با ظهور گروه‌هایی همچون موازی و فعالیت‌های انفرادی دیگر هنرمندان شاهدیم. این فعالیت‌ها، به‌نسبت پیش از آن، با حمایت بیشتری همراه بود که گاه از سوی نهادهای رسمی و ارگان‌های دولتی همچون موزه و گاه از سوی نهاد‌های خصوصی‌تر همچون گالری‌ها صورت می‌گرفت.

اما تمرکز این پروژه بیش از هر چیز بر روی هنرمندان و گروه‌های مستقلی‌ست که حتی در صورت عدم حمایت و با هزینه شخصی در حوزه‌ی عمومی به شکل مداخله‌گرانه‌ای وارد میدان می‌شوند و با نگاهی متفاوت، به شهر به عنوان بستری برای بیانگری، بازنگری، تامل و حتی خیال پردازی می‌نگرند و مخاطب را ناچار به رو به رو شدن با آن می‌کنند. سعی داریم در پتانسیل‌های «هنر در فضای عمومی؛ هنر مداخله‌گر» عمیق شویم، آنچه هنرمندان‌ ایرانی داخل و یا خارج از ایران انجام داده‌اند را مرور کنیم و درباره امکانات و محدودیت‌های آن همفکری و صحبت کنیم. پرونده‌ی حاضر، به‌عنوان اولین خروجی پروژه، مجموعه‌ای از نشست‌های تخصصی، یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌ و گفتگو با هنرمندان و کنش‌گرانی است که در این زمینه تجربه و مطالعه داشته‌اند. امید است این پرونده بتواند با بررسی امکانات و کارکردهای اجتماعی- سیاسیِ این شکل از هنر، فرصتی را فراهم کند تا بتوانیم در بزنگاه‌های آتی، نقش اجتماعی فعال‌تری از خود نشان دهیم.