نگاهی به مجموعه‌‌های «من پهلوانم» و «تا خوردگی» از امیر فارسیجانی
ساماندهی فضای شهری در شهر تهران، ذیل برنامه‌ریزی و طراحی در جهت انضباط فضاهای عمومی از سوی حاکمیت شهری، به‌ویژه در دو دهۀ گذشته، تبدیل به مسأله‌ای بغرنج شده است. بر کسی پوشیده نیست که شهرها، بستر صفآرایی گروه موافقان و مخالفان در بزنگاه‌های تاریخی جوامع بوده‌اند. این موضوع ما را متوجه این نکتۀ حیاتی می‌کند که: شهر، عرصۀ نمایان‌شدن دینامیک نیروهای اجتماعی و اندیشه‌های حاکمیت بر آن است.
زیرگذر ولیعصر، با شعار اولویت پیاده بر سواره، در سال ۱۳۹۲ افتتاح شد.1 شکل و شمایل آن در مواجهۀ نخست، همچون یک بازیِ بدساخت یا هزارتویی است که شما، به شرط عدم معلولیت و در محدودۀ ساعت کاری متروی تهران، می‌توانید از طریق یازده ورودی و خروجی به آن دسترسی پیدا کنید! فضایی سرگیجه‌آور و رؤیت‌ناپذیر، به همراه راهروهای بزک‌شده و غرفه‌های خوراک و خُرده‌فروشی، مسافرین مترو و اتوبوس و عابرین خیابان را در خود جای می‌دهد تا نشان دهد چگونه می‌توان زیست روزمرۀ افراد در شهر را سازمان‌دهی کرد! آن روی سکه اما مقاومت‌هایی را نشان می‌دهد که به‌وضوح بیانگر ترجیح فضای آشکارِ خیابان نسبت به فضای سردرگم و رؤیت‌ناپذیر از سوی شهروندان است؛ و کدام نرده است که بتواند مانع عبور‌و‍‌مرور شود؟ به معنای دیگر، اجرای طرح زیرگذر، بنا بود آرایش فضا را به سمتی ببرد که عابرینْ انتخاب دیگری جز مسیرها و دسترسی‌های تعیین‌شده نداشته باشند. به‌هر‌شکل، با هر هدف سیاسی/اجتماعی و یا برنامه‌ریزی برای حل مسألۀ ترافیک شهری، که اجرای زیرگذر را در اولویت قرارمی‌داد، عدم تبعیت شهروندان – اعم از عابران و مسافران – در سطح چهارراه بیانگر این مهم است که مقاومت در جریان است و اگر پروتوتایپِ زیرگذر ولیعصر سنگ محکی بوده تا به دیگر نقاط شهری نیز تسری پیدا کند، با چالش‌های بسیار جدی مواجه خواهد شد.
پروژۀ حجم‌های امیر فارسیجانی، به نام «من پهلوانم»، واکنشی است به طرح زیرگذر تئاتر شهر. حجم‌هایی با ارتفاع بیست الی سی سانتی‌متر که به شکل استعاری و طعنه‌آمیزی، بیانگر تقابل شهروندان و شهربندان است. این اثر در دو نوبت، در محدودۀ این مسیر قرار گرفت؛ بار نخست برای مدت کوتاهی در معبر جاگذاری و صرفاً از آن عکاسی شد و در ارائۀ دوم که به درخواست جمعیت «باهمستان»2 صورت گرفت، حجم‌ها در مسیر چیده و رها شد.
مستندات این چیدمان خیابانی، به همراه چیدمان و مجموعه کلاژی از عابرینی با بدن‌های خمیده که در حال عبور از نرده‌های خیابان هستند، متریالی برای نمایشگاهی به نام «تاخوردگی» فراهم آورد، که در گالری طراحان آزاد به نمایش گذاشته شد. او در «تاخوردگی»، عمل دولت را در برخورد با عابرین پیاده در چهارراه ولیعصر که یکی از اصلی‌ترین خیابان‌های تهران است، بازتولید کرده است.
امیر فارسیجانی هنرمند چندرسانه‌‌ایست که تا پیش از سال ۹۲ به‌عنوان هنرمند خیابانی با نام مستعار نیز فعالیت داشته است. در آثار او پیوسته دغدغه‌های اجتماعی و شهری به چشم می‌خورد. او دربارۀ کارهایش می‌گوید: «من ردپاهای باقی‌مانده در شهر را دنبال می‌کنم و با این کار یا ردی از یک عمل یا اشیای قابل لمسی را می‌یابم که نتیجۀ یک عمل است.» کار‌های اخیر او با وجود اینکه کمتر در فضای شهری اجرا شده است، همواره با موضوعاتی شهری درآمیخته. «نظاره شد» نمونۀ دیگری از آثار اوست که در سال ۱۳۹۷ ساخته شده است.
پانوشت
- https://www.farsnews.ir/photo/13921016000839/افتتاح-زیرگذر-چهارراه-ولیعصر-عج-[↑]
- باهمستان سازمانی است مردم‌نهاد که در راستای حمایت از حق برابرِ همه نسبت به شهر، توانمندسازی همۀ ساکنان شهر و به‌خصوص گروه‌های آسیب‌‌پذیر، و پیگیری منافع به-حاشیه-رانده-شده در فرایندهای توسعۀ شهری فعالیت می‌کند.[↑]